امکان‌سنجی جاذبه‌های اکوتوریستی ایران
امکان‌سنجی جاذبه‌های اکوتوریستی ایران
ایران به‌عنوان یکى از پنج کشور برخوردار از بیشترین تنوع اقلیمى در جهان و یکى از ده کشور تاریخى و فرهنگى ممتاز جهان مى‌بایست چه سهمى از دو تریلیارد دلار درآمد جهانگردى بین‌المللى در سال ۲۰۲۰ میلادى داشته باشد؟ پیش‌بینى WTO مى‌گوید حتى پائین‌ترین کشور در فهرست ۲۰ کشور توریست‌پذیر ...
امکان‌سنجی جاذبه‌های اکوتوریستی ایران
ایران به‌عنوان یکى از پنج کشور برخوردار از بیشترین تنوع اقلیمى
در جهان و یکى از ده کشور تاریخى و فرهنگى ممتاز جهان مى‌بایست چه سهمى از
دو تریلیارد دلار درآمد جهانگردى بین‌المللى در سال ۲۰۲۰ میلادى داشته
باشد؟
پیش‌بینى WTO مى‌گوید حتى پائین‌ترین کشور در فهرست ۲۰ کشور توریست‌پذیر
جهان در این سال افزون بر بیست میلیارد دلار درآمد را از این صنعت نصیب خود
خواهد کرد.
حد متوسط درآمد کشورهاى توریست‌پذیر (در فهرست بیست کشور اول) در این سال ۵۰ میلیارد دلار خواهد بود.
به‌عبارت دیگر سهم واقعى ایران بر مبناى جغرافیاى طبیعى و موقعیت تاریخى و
فرهنگى از درآمد جهانگردى بین‌المللى در سال ۲۰۲۰ میلادى مى‌بایست دست کم
۵۰ میلیارد دلار باشد.
اما تا آن سال چه حد از این درآمد تحقق خواهد یافت؟
امکان‌سنجى جاذبه‌هاى اکوتوریستى ایران و مقایسه آن با درآمد توریستى
کشورهائى که محور این صنعت را در سرزمین خود اکوتوریسم قرار داده‌اند. نشان
مى‌دهد دستیابى به درآمد ۵۰ میلیارد دلارى در سال ۲۰۲۰ میلادى چندان
رویائى ناممکن نیست.
مى‌بایست توجه داشت که گسترش اکوتوریسم در ایران با محظوریت‌هاى اجتماعى و
اخلاقى و مذهبى دیگر شاخه‌هاى توریسم روبه‌رو نیست و از سوى دیگر همچنانکه
در بخش‌هاى آغازین این نوشتار ذکر شد به تصریح WTO قرن آینده در صنعت
توریسم دوره اکوتوریسم است و در دهه‌هاى در پیش‌رو بیشترین درصد رشد و
توسعه این صنعت در بخش اکوتوریسم روى خواهد داد. از این‌رو محور قرار دادن
اکوتوریسم در ایران گذشته از آنکه تنگناهاى سیاسى پیش‌روى صنعت توریسم را
کم اثر خواهد کرد. با روند کلى صنعت توریسم در جهان نیز همراه بوده و
اصولاً انطباق افزون‌ترى با مزیت‌هاى نسبى جاذبه‌هاى توریستى ایران دارد.
اما در شرایط حاضر با توجه به شفاف نبودن رویکردهاى اساسى براى توسعه
توریسم در ایران و نیز نبود آمار و اطلاعات زیربنائى لازم قطعاً ترسیم
نمودار فرانگر توسعه اکوتوریسم ایران بر مبناى حد بیست ساله ممکن نیست.
گذشته از آنکه اصولاً امروزه نگاره تدوین برنامه‌هاى جامع فراتر از پنج
ساله براى مقیاس‌هاى ملى رد شده و با ایرادات اساسى روبه‌رو است. زیرا
یافته‌ها و دستاوردهاى قطعى بیانگر آن است که هرگز نمى‌توان یک سرزمین را
موضوع یک پروژه درازمدت دانست زیرا اغلب پیش‌فرض‌ها زمینه‌ها و نیز اطلاعات
مبنائى مورد اتکاء تا رسیدن به مقطع تعیین شده در طرح جامع دگرگون
مى‌شوند.
و اصولاً تا حالا حتى یک بار در یک کشور یک طرح جامع تا به آخر براساس
برنامه‌ریزى اولیه اجراء نشده است بر همین اساس براى امکانات سنجى
جاذبه‌هاى اکوتوریستى ایران یک دوره پنج ساله موردنظر قرار گرفته و حد
نهائى آن سال ۱۳۸۳ تعیین شده است.
امکان‌سنجى هرکدام از گروه‌هاى جاذبه‌هاى اکوتوریستى ایران (براساس
دسته‌بندى نمودار یک همین گزارش) بر مبناى شمار اکوتوریست ورودى درآمد ارزى
از اکوتوریسم ورودى (به دلار) حجم اشتغال‌زائى و ارزش ریالى حجم
اشتغال‌زائى در نمودار امکان‌سنجى جاذبه‌هاى اکوتوریستى ایران نشان داده
شده است.
درباره شاخص‌هاى دستیابى به فراسنجى ارائه شده در این نمودار موارد ذیل مى‌بایست مورد توجه قرار گیرد:
- شاخص تعیین اکوتوریست ورودى براى هرکدام از جاذبه‌ها، تعیین حداقل قابلیت
جاذبه در ایران و مقایسه آن با متوسط معمول اکوتوریست‌هاى ورودى در
جاذبه‌هاى با موقعیت مشابه در کشورهاى اکوتوریستى دیگر بوده است (رجوع شود
به مبحث قطب‌هاى بین‌المللى و نیز بخش روند رشد اکوتوریسم در جهان)
- متوسط کلى درآمد ناشى از ورود هر اکوتوریست در مقیاس ملى بین ۱۰۰۰ تا
۱۵۰۰ دلار و در مقیاس بین‌المللى اغلب افزون‌تر از ۱۵۰۰ دلار و براى برخى
شاخه‌هاى اکوتوریسم همچون شکار، طبیعت‌درمانى و بیابانگردى حتى افزون‌تر
۳۰۰۰ دلار است. اما در نمودار امکان‌سنجى جاذبه‌هاى اکوتوریستى ایران حد
متوسط ۱۵۰۰ دلار ملاک قرار گرفته است.
- به‌طور کلى اکوتوریسم به امکانات اقامتى و رفاهى کمتر و نیروى انسانى
افزون‌تر متکى است. هم از این‌رو، اگرچه گسترش اکوتوریسم کمتر از دیگر
شاخه‌هاى توریسم به افزایش سامانه‌هاى زیربنائى همچون جاده، هتل مراکز
تفریحى و … منجر مى‌شود اما تا حد افزایش یک فرصت شغلى در مقابل هر پنج
اکوتوریست ورودى مؤثر است. (رجوع شود به گزارش TES درباره نیم‌رخ بازار
اکوتوریسم در سایت این جامعه در اینترنت) همین شاخص براى تعیین حجم
اشتغال‌زائى هرکدام از جاذبه‌ها استفاده شده است.
- براى تعیین ارزش ریالى فرصت‌هاى شغلى ایجاد شده از شاخص ارائه شده توسط
نماینده دولت در جلسات مجلس شوراء اسلامى در سال ۱۳۷۷ براى بررسى لایحه
بودجه سال ۱۳۷۸ استفاده شده است. براساس این شاخص دولت براى ایجاد هر فرصت
شغلى تازه لازم است پنجاه میلیون ریال سرمایه‌گذارى کند.
- قطعاً یکى از رویکردهاى اساسى براى گسترش اکوتوریسم تأمین اعتبارات لازم
در جهت حفظ میراث طبیعى و محیط زیست کشور است. اما متأسفانه براساس
داده‌هاى فعلى نمى‌توان به ارزیابى ارزش‌هاى ریالى استفاده از قابلیت
اقتصادى جاذبه‌هاى اکوتوریستى براى حفظ محیط زیست پرداخت و به همین‌رو در
ستون مربوطه عنوان غیرقابل محاسبه قید شده است.
- توسعه اکوتوریسم چندان نیازمند سرمایه‌گذارى‌هاى کلان اقتصادى نیست. هم
از این‌رو تنظیم نمودار امکان‌سنجى با توجه به شرایط اقتصادى حال حاضر کشور
(بهار ۷۸) کسرى بودجه احتمالى دولت در دو سال آینده و نیز تردید و محافظه
کارى محتمل سرمایه‌گذارى براى ورود به عرصه اکوتوریسم انجام شده است. با
این وجود دستیابى به هدف‌هاى نهائى ارائه شده در نمودار ‘امکان سنجى
جاذبه‌ها اکوتوریستى ایران’ (یک میلیون و پانصد هزار اکوتوریست ورودی، دو
میلیارد و هفتصد میلیون دلار درآمد ارزى و سیصد هزار فرصت شغلى تازه)
لزوماً وابسته به موارد ذیل است:
۱. ارائه تسهیلات بین‌المللى گسترده و کافى براى معرفى جاذبه‌هاى طبیعى ایران
۲. ارائه تسهیلات ادارى براى ورود اکوتوریست‌ها به کشور
۳. ایجاد یک شبکه از بلدهاى محلى (COCAL GUIDE) در سراسر کشور براى راهنمائى اکوتوریست‌ها در محیط‌هاى طبیعى
۴. ایجاد یک سامانه دولتى متشکل از نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست و
سازمان ایرانگردى و جهانگردى و با مشارکت بخش خصوصى براى ساماندهى توریسم
شکار در ایران
۵. ارائه تسهیلات مالى و ادارى ویژه براى دفاتر خدمات مسافرتى فعال در زمینه اکوتوریسم
۶. ایجاد یک شرکت سرمایه‌گذارى در زمینه بهره‌بردارى از قطب‌هاى اکوتوریستى
(طرح ایجاد این شرکت به زودى از سوى گروه مطالعات اکوتوریسم ارائه خواهد
شد).
۷. انجام یک فعالیت پژوهشى گسترده براى شناسائى و امکان‌سنجى چشم‌اندازهاى
طبیعى ایران براساس قابلیت‌هاى اکوتوریستى این فعالیت مى‌تواند در قالب طرح
دانشنامه جامع اکوتوریسم ایران صورت پذیرد.
